khu_khooo
Member
Bản thân mình chưa từng sở hữu một bộ audio - hiend nào. Tất cả đang còn trong quá trình tìm hiểu. Lay hoay mấy tháng nay, mò mẫm các thiết bị audio - hiend em có tìm được một số bài viết cảm thấy tâm đắc nên gom lại post vào đây hi vọng có thể cùng các bạn newbaby hay các pro chuyên nghiệp dàu kinh nghiệm cùng trao đổi
Nếu tình cờ bạn được nghe một dàn máy Hi-End ở nhà người quen, bạn sẽ sững sờ vì chưa bao giờ gặp âm thanh sống động và tự nhiên như thế, bạn bị ám ảnh về những thiết bị tạo cảm xúc đó và mơ ước có một ngày được sở hữu chúng. Vậy là bạn đã bắt đầu bước vào thế giới Hi-End rồi đấy. Ðiều trở ngại lớn nhất lúc này đối với bạn sẽ là ngân sách và hiểu biết về kỹ thuật.
Không nhất thiết phải bắt đầu bằng một dàn máy đắt tiền, vì "nghiệp Hi-End" là một con đường dài khám phá và học hỏi. Do hiểu biết chưa nhiều và chưa được tiếp cận với các nguồn thông tin chuyên ngành, bạn sẽ rất dễ hoang mang khi chọn lựa, dẫn đến những quyết định thiếu chính xác. Hơn nữa bạn cũng cần có thời gian để "tập cho tai mình" quen dạng âm thanh nhà nghề với tiêu chuẩn tự nhiên, trung thực và không chỉnh sửa mà từ trước tới nay bạn chưa tiếp xúc. Một dàn máy trong khoảng từ 1.500 - 2.000 USD là vừa phải cho sự dấn thân ban đầu đó.
Tiêu chuẩn đầu tiên của một dàn máy Hi-End là các thiết bị phải tách rời, mỗi loại là một sản phẩm hoàn chỉnh, có bao bì và nguồn cấp điện độc lập. Do đó những “dàn đồng bộ 5 cục, 7 cục” không được xếp chung vào đẳng cấp này. Ở mức độ cao, mỗi nhà sản xuất có sở trường và bí quyết riêng trong từng lĩnh vực, nên cần lựa chọn sao cho phát huy được ưu thế nổi trội của từng hãng. Thí dụ loa hàng đầu là của Anh và Ý, đồ điện tử nên dùng thương hiệu Mỹ, còn thiết bị digital nguồn (đầu đĩa CD, giải mã D/A) có thể ưu thế thuộc về các sản phẩm của Nhật, Mỹ, Thụy Sĩ , Anh. Ngoài ra mỗi loại cũng có khả năng kết hợp khác nhau, phụ thuộc vào công suất ampli, độ nhạy của loa, trở kháng dây dẫn, mức ổn định tín hiệu digital. Vì vậy có nhiều trường hợp, các món đồ đắt tiền ráp chung thành một dàn lại không cho ta âm thanh vừa ý. Bạn nên nhờ đến các nhà tư vấn, thu thập thông tin trong các tạp chí chuyên ngành, lướt tìm trên các website như audioreview.com, audioweb.com, audiogon.com để tham khảo trước khi quyết định. Tuy vậy, kinh nghiệm cho thấy rằng không có gì tốt bằng nghe thử, vì sự cảm nhận của tai bạn là chính xác nhất.
Chu Vĩnh,
(SGTT - số 8.2003)
Phần nguồn tín hiệu (source) gồm đầu đọc đĩa CD và bộ giải mã D/A converter
Phần công suất khuếch đại (amplifier)
Hệ thống loa (loudspeaker)
Về nguyên tắc, đẳng cấp của 3 phần trên phải tương đương với nhau, tuy nhiên các chuyên gia luôn nhấn mạnh rằng cần phải chú ý đặc biệt phần nguồn (CD và D/A) vì quá trình tái tạo âm thanh bắt đầu từ đây và chất lượng dàn máy phụ thuộc phần lớn vào quá trình đó.
Bộ phận này có 3 chức năng cơ bản: đọc tín hiệu digital trên mặt đĩa, lọc và chuyển nó sang dạng analog, và tiền khuếch đại tín hiệu analog trước khi đưa vào phần công suất. Tùy theo quan điểm thiết kế của từng hãng mà người ta sản xuất ra những đầu đọc đĩa CD bao gồm cả 3 chức năng (gọi là intergrated CD Player) hoặc tách ra làm 2 bộ phận riêng biệt là: đầu đọc (CD Transport), và giải mã digital sang analog (D/A converter). Khi những chiếc máy đọc đĩa CD đầu tiên xuất hiện năm 1976, người ta đã tỏ ý nghi ngờ chất lượng của nó vì quả thực so sánh với đĩa kim nhựa thông thường (vinyl) thì âm thanh CD khô cứng và thiếu tự nhiên hơn nhiều. Nhờ tiến bộ của công nghệ kỹ thuật số, những nhược điểm trên dần dần được cải thiện và ngày nay không ai có thể phủ nhận ưu thế tuyệt đối của các thiết bị này.
Câu trả lời nằm trong hai điều đơn giản: giá tiền và cảm nhận của tai bạn. Về mặt tâm lý, việc sử dụng bộ CD tách rời (CD transport + D/A converter) sẽ có chất “nhà nghề” và hiệu quả cao hơn vì như vậy ta sẽ tận dụng được ưu thế chế tạo của nhiều nhà sản xuất khác nhau. Thí dụ hãng CEC nổi tiếng về phần cơ đọc đĩa (CD transport) còn Mark Levinson lại xuất sắc trong phần giải mã (D/A converter). Như thế kết hợp 2 nhãn hiệu này sẽ cho một kết quả tối ưu. Tuy nhiên giải pháp trên về mặt tài chính sẽ tốn kém vì mỗi bộ phận rời giá thường rất cao và ngoài 2 thiết bị kể trên, bạn còn phải đầu tư thêm dây dẫn tín hiệu digital từ CD đến D/A nữa. Có một số hãng như Accuphase hay Krell có chế tạo CD “một cục” (CD player) để tiện lợi cho người sử dụng, nhưng giá bán cũng vào loại ngang ngửa với những bộ CD tách rời của các hãng khác. Vì vậy, trước khi quyết định, bạn cũng nên nghe thử và cân nhắc khía cạnh tài chính của từng giải pháp. Kinh nghiệm cho thấy câu “tiền nào của nấy” nói chung vẫn có nguyên giá trị trong lĩnh vực này.
- Trước tiên bạn phải quan tâm tới bộ phận cơ khí. Đa số những đầu CD cao cấp thường sử dụng dàn cơ CDM 9, CDM 12, CDM 12 Pro hay CDM 14 của hãng Philips. Một số hãng khác như Audio Research (Mỹ) hay Sphinx (Hà Lan) lại sử dụng bộ cơ VRDS của TEAC. Riêng Sony (Nhật), Goldmun (Thụy Sỹ) hay Audiomeca (Pháp) thường tự chế bộ cơ riêng cho các thiết bị của mình. Trường hợp hãng CEC (Nhật) lại hoàn toàn khác biệt, họ là những người đầu tiên phát minh ra hệ thống cơ cho máy CD vận hành bằng dây courroie, giúp triệt tiêu các xung động của mô-tơ, tạo hiệu quả âm thanh tối đa.
- Điểm thứ hai cần chú ý là mắt laser đọc đĩa, bạn nên xem kỹ hiệu gì, số serie bao nhiêu để phòng hờ sau này có thể thay đổi khi mắt bị “lão hóa”.
- Ngoài ra khía cạnh thẩm mỹ cũng không nên xem nhẹ, bởi lẽ mỗi sản phẩm hi-end ngoài giá trị sử dụng của nó, còn xứng đáng là một tác phẩm nghệ thuật tạo hình thực sự, và cảm quan thị giác sẽ làm cho người đam mê thưởng thức âm nhạc một cách hiệu quả hơn.
Các hãng hàng đầu phải kể tới: Jadis (Pháp); Wadia, Krell và Mark Levinson (Mỹ); CEC và Accuphase (Nhật); Goldmun (Thụy Sỹ); Linn (Scotland)… Tiếp theo đó là dòng sản phẩm cao cấp của những thương hiệu nổi tiếng như Sony, Marantz, Denon… (Nhật); Micromega, Yba, Audiomeca… (Pháp); Audio Analogue (Italy)… Thường thường mỗi thương hiệu có phong cách thiết kế và kiểu dáng khác nhau, nhưng nét nổi bật chung vẫn là mức giá bán, được sử dụng như một chỉ tiêu phân chia đẳng cấp. Mà ở mức độ cao như thế thì sự chênh lệch chất lượng rất khó nhận biết, chỉ hơn nhau 5% - 10% là giá đã có thể tăng lên nhiều lần. Tuy vậy người tiêu dùng vẫn sẵn sàng chấp nhận vì họ hiểu con đường đi tìm sự hoàn hảo của âm thanh không bao giờ bằng phẳng và dễ dàng như các sản phẩm thông thường khác.
Khi đã sắm dàn hi-end, nhiều người cũng đầu tư không ít cho phần đĩa để cảm nhận sự khác biệt về âm thanh.
Có thể khi nghe so sánh đĩa chép với đĩa gốc, nhiều người sẽ cho rằng mức giá gấp nhiều chục lần không phù hợp với sự chênh lệch âm thanh đem lại, tuy nhiên ở đẳng cấp hi-end, sự cải thiện âm thanh khoảng 10%, người chơi đã không còn chấp nhận thưởng thức âm thanh cũ nữa, và họ sẵn sàng trả thêm tiền cho sự thay đổi đó.
Chất liệu đĩa, hãng sản xuất, quy trình ghi âm và công nghệ ứng dụng là những yếu tố quyết định chất lượng một đĩa CD gốc.
Về nguyên tắc, khi lựa chọn, người mua khó phân biệt chất liệu làm đĩa CD, tuy nhiên qua cảm quan có thể phần nào đánh giá được điều đó. Một số CD được quảng cáo là đĩa vàng (gold disc) do có tráng một lớp kim loại đặc biệt ánh vàng trên bề mặt để tạo hiệu quả âm thanh và tăng độ bền sản phẩm. Những gold disc như thế thường phát hành với số lượng hạn chế và giá bán rất cao, nhưng bù lại chất lượng âm thanh ở mức độ hoàn toàn tin tưởng.
Ðối với các CD thông thường khác, chỉ tiêu lựa chọn hợp lý hơn là căn cứ vào thương hiệu của hãng sản xuất. Một hãng có tên tuổi thường đồng nghĩa với quy trình công nghệ hiện đại, thiết bị tiên tiến và đội ngũ chuyên môn lành nghề, vì vậy người chơi có kinh nghiệm thường xuất phát từ yếu tố này khi lựa chọn. Muốn thưởng thức nhạc classic phải tìm đến Sony Music Entertainment, EMI, BMG, Grammophon… , nhạc jazz, country, blue thì có Real Music, Chesky Record, Prestige, TelarcDigital… Ðó là những tên tuổi tiên phong trong từng thể loại âm nhạc mà người nghe có thể tra cứu dễ dàng trên các website chuyên ngành.
Những CD cao cấp thường cung cấp đầy đủ thông tin về quy trình ghi âm cho người nghe tham khảo. Những quy trình này được thể hiện dưới dạng ký tự A (analogue) và D (digital). Thí dụ đĩa CD sản xuất theo quy trình ADD nghĩa là người ta sử dụng một máy ghi âm analogue trong quá trình thu tiếng và máy kỹ thuật số (digital) để hoà âm và ghi đĩa. Những CD có dùng kỹ thuật analogue thường sử dụng bản gốc từ những thập niên trước 80, khi kỹ thuật số chưa phát triển, âm thanh "mộc" và "tự nhiên" nhưng bộc lộ nhiều "âm tạp" , còn CD toàn số hóa (DDD) thì sắc sảo, chi tiết nhưng "khôâ" và "lạnh" hơn. Do đó, căn cứ vào những ký hiệu này người mua có thể biết phần nào chất luợng âm thanh của CD và quyết định lựa chọn theo sở thích của mình.
Bên cạnh các chi tiết kể trên, những thông tin về công nghệ chế tạo cũng là một chỉ tiêu tham khảo có giá trị. Các CD ký hiệu HDCD (High Definition Compatible Digital), XrCD (Extended Resolution CD) hay SACD (Super Audio CD)… thể hiện những công nghệ ghi âm tiến bộ nhất trong lĩnh vực số hoá (digital) mà các hãng ứng dụng để sản xuất ra dòng sản phẩm chất lượng cao của họ. Dĩ nhiên những đĩa CD theo tiêu chuẩn đó đòi hỏi phải có bộ phận giải mã tương ứng mới phát huy hết tác dụng.
Với sự phát triển vũ bão của khoa học kỹ thuật, rõ ràng mức độ cải thiện chất lượng âm thanh của “phần mềm” hi-end chưa có điểm dừng, và còn nhiều bất ngờ thú vị.
Bài 3: Nên chọn ampli đèn (tube) hay bán dẫn (transistor)?
Cách đây 2 năm tạp chí điện tử AudioReview.com đã nêu câu hỏi này trên một diễn đàn cho hơn 30.000 “đệ tử âm thanh” tham gia trả lời. Kết quả cán cân lựa chọn ở vị trí nằm ngang. Ðến nay câu trả lời lại tiếp tục quay lại cho những người chơi hi-end.
Ở giai đoạn khởi đầu công nghiệp âm thanh, các đèn điện tử hoàn toàn chiếm ưu thế. Bộ phim có lồng tiếng đầu tiên trên thế giới được sử dụng bằng ampli dùng bóng đèn 300B Western Electric công suất có... 8W. Tới thập niên 50 của thế kỷ trước, do đòi hỏi về các thiết bị có công suất cao, khả năng sản xuất theo dây chuyền công nghiệp và giá thành hạ, chất liệu bán dẫn với tính ưu việt đáp ứng được các yêu cầu đó đã nhanh chóng thay thế đèn điện tử. Người ta đã tưởng rằng đèn điện tử sẽ chỉ còn hiện diện trong các viện bảo tàng. Nhưng tới những năm 80, sau khi công nghệ bán dẫn đã phát triển mạnh mẽ, một số hãng sản xuất đồ hi-end như Audio Research (Mỹ), Jadis (Pháp)mới phát hiện ra rằng mạch ampli dùng đèn điện tử có những ưu thế mà bán dẫn không thể thay thế được như độ ấm áp, chiều sâu có tầng lớp của âm thanh và đặc biệt khả năng truyền tải “cái hồn” của bản nhạc. Vì vậy các ampli điện tử thế hệ mới ra đời, từ đó liên tục hoàn thiện và phát triển cho đến ngày nay.
Bên cạnh đó các hãng sản xuất đồ bán dẫn cũng không chịu bỏ cuộc đua, họ liên tục đưa ra các sản phẩm ngày càng chất lượng hơn, với mạch khuếch đại Class A, nghĩa là hoạt động của ampli luôn ở chế độ dòng điện cao, độ tuyến tính lớn, độ méo của tín hiệu cực nhỏ, đem lại sự tự nhiên và trung thực tối đa cho âm thanh. Tuy nhiên những ampli như thế đòi hỏi cuộn biến áp rất to, kích thước khổng lồ và đặc biệt rất mắc tiền.
Nếu loa của bạn có công suất lớn (trên 100W RMS) và độ nhạy thấp (dưới 90 dB) (giới chuyên môn gọi là "nặng đánh") thì nên thiên về hướng sử dụng ampli bán dẫn để tận dụng ưu thế công suất ra loa cao.
Trường hợp dùng đèn điện tử thì bạn sẽ phải tìm ampli rất nặng, chi phí cực kỳ tốn kém. Mặc dù mỗi cặp loa đều cho ta thông số về khoảng công suất ampli tương ứng cho phép (thí dụ từ 50W- 150W) nhưng thực tế cho thấy sử dụng phía ngưỡng trên (100W-150W) mới khai thác hết được khả năng của loa. Ngược lại, loa có độ nhạy cao (trên 90dB) sẽ thích hợp với đồ đèn điện tử, âm thanh sẽ sâu lắng và tinh tế hơn, nhưng cũng đòi hỏi các yếu tố kèm theo (dây loa, dây tín hiệu, xử lý phòng ốc...) rất thận trọng, tránh tình trạng bị nhiễu do độ nhạy tạo ra.
Bên cạnh đó thể loại nhạc bạn thường nghe cũng có ảnh hưởng mang tính quyết định.
Những loại nhạc đòi hỏi cường độ cao, tiết tấu mạnh và sôi nổi như pop rock, alternative... chắc chắn thích hợp với ampli bán dẫn, còn jazz, classic, country, blues... thì đèn điện tử sẽ là lựa chọn tối ưu.
Vấn đề còn lại là khả năng tài chính và cảm nhận trực tiếp bằng đôi tai của bạn. Ðó chính là "người trọng tài công bằng nhất".
Còn giải pháp trung gian?
Trước nhược điểm tự nhiên "mạnh thì không tinh tế” các nhà sản xuất đã tìm đến một giải pháp trung gian gọi là hybrid, trong đó phần tiền khuếch đại (pre-ampli) được coi là linh hồn của máy được xử lý bằng bóng đèn điện tử, còn phần khuếch đại (main-power) vận hành theo chế độ bán dẫn. Các thiết bị này khắc phục được phần nào nhược điểm kể trên, trả lại cho âm thanh "tâm hồn đèn và thể lực bán dẫn" nhưng dù sao vẫn không thể đạt hiệu quả như mong muốn. Ðiều có lợi lớn nhất là giá thành giảm đáng kể, phù hợp với những dân chơi khó khăn về kinh tế nhưng giàu có về ước mơ.
Bắt đầu chơi hi-end, nhiều người phân vân trong việc chọn lựa thiết bị như thế nào để có được dàn hi-end vừa ý. Một số kinh nghiệm của những người chơi hi-end có thể giúp bạn tham khảo trước khi quyết định chọn mua những đồ chơi đắt tiền.
Ampli và loa nên cùng đẳng cấp
Sự phù hợp giữa ampli và loa là nguyên tắc đầu tiên cần ghi nhớ, giống như câu tục ngữ môn đăng hộ đối vậy. Một cặp loa đẳng cấp cao (hi-end) sử dụng chung với ampli thông thường (hi-fi) sẽ là bất hợp lý vì không thể khai thác được sự tinh tế của loa, khi đó bạn có thể hoang mang, nghi ngờ chất lượng của món đồ mình mua với khoản tiền không nhỏ. Bên cạnh đó, cần xem xét kỹ ampli của mình thuộc loại đèn (tube) hay sò (transistor), hoạt động theo mạch kéo đẩy (push- pull) hay đơn tuyến (single-end), công suất ra loa bao nhiêu…rồi tham khảo ý kiến chuyên gia để có được lời khuyên thích hợp. Bạn cũng có thể lấy thêm thông tin qua các website như audioreview.com, audioweb.com, audiogon.com, avguide.com… trước khi ra quyết định.
Công suất ampli và độ nhạy của loa
Ðộ nhạy của loa, tính bằng đơn vị decibel (dB), được người ta đo lường bằng cách đặt một âm kế cách loa 1m khi loa đang được cung cấp một âm lượng có công suất 1W từ ampli. Thông thường các loại loa nghe nhạc có độ nhạy từ 84 - 97 dB. Ðộ nhạy càng thấp thì đòi hỏi công suất ampli càng lớn. Bảng so sánh dưới đây cho ta thấy cùng ở một mức âm thanh, độ tương đương khi kết hợp giữa loa và ampli như sau:
Như vậy, một ampli 5W kéo một cặp loa độ nhạy 102dB sẽ cho âm thanh tương đương với một ampli 320W dùng với cặp loa 84dB, do đó tiết kiệm công suất nhiều lần.Tuy nhiên các cặp loa quá nhạy sẽ có độ ồn cao và dễ bị hiệu ứng nhiễu, đòi hỏi phải xử lý phòng ốc, nguồn điện, tiếp đất và dây dẫn thận trọng.
Mỗi hãng sản xuất hi-end đều có những bí quyết riêng trong thiết kế sản phẩm, vì vậy trong thực tế có những điều không thể giải thích chỉ đơn thuần dựa vào kỹ thuật. Thí dụ sau khi phân tích thông số của một ampli đắt tiền, người ta đem kết hợp với một cặp loa đẳng cấp tương ứng nhưng kết quả lại cho một âm thanh rất đục, khô khan. Ngược lại nhiều khi kéo bằng một ampli khác có đặc tính kỹ thuật không bằng nhưng tiếng hát lại thoát và mềm mại hơn. Ðiều đó chứng tỏ có thêm một yếu tố vô hình nữa cần cân nhắc, không dễ đo lường bằng con số mà chỉ có thể cảm thụ bằng tai. Ðể tránh bối rối, bạn nên tham khảo những người chơi có kinh nghiệm. Sau đó dùng chính thính giác của mình để ra quyết định cuối cùng.
Biwiring và biamping
Thông thường loa hi-end được thiết kế theo kiểu hai cầu, tức là chia bộ điều âm (crossover) làm hai phần riêng biệt, phần tần số thấp (ký hiệu L) và tần số cao (ký hiệu H). Hệ thống đó cho phép người chơi có thể sử dụng hai ampli (biamping) hoặc hai bộ dây dẫn (biwiring) nối tới hai cầu để khai thác tối đa công dụng.
Việc sử dụng hai ampli (biamping) sẽ rất phức tạp vì công suất hai cầu không đều nhau (phần L lớn hơn phần H) nên dễ dẫn đến chênh lệch âm lượng, ảnh hưởng sự hài hòa tổng thể. Khi đó cần phải có thiết bị đo lường chính xác kết hợp với mạch chỉnh âm ở cả hai ampli để tạo sự cân bằng.
Nếu bạn sử dụng hai dây dẫn (biwiring) nối từ một ampli tới hai cầu loa riêng biệt thì chất lượng âm thanh sẽ cải thiện khá nhiều, độ tách âm (stereo) và độ chi tiết (definition) sẽ rõ hơn, nhưng âm thanh cũng có vẻ sắc và khô hơn. Do đó bạn nên tùy thuộc tình hình thực tế và cảm nhận trực tiếp của thính giác mà lựa chọn cách thức tối ưu. Tuy nhiên cũng không nên quên rằng cả hai phương án kể trên đều đòi hỏi đầu tư tài chính khá tốn kém.
Những ai ít quan tâm tới thế giới hi-end chắc sẽ không thể tin rằng có những sợi dây nối từ ampli ra loa giá tới hàng chục ngàn USD, những miếng cao su kê máy nhỏ bằng nút chai bia nhưng giá tương đương nguyên một két! Chỉ khi nào nghe thử và đối chiếu với những loại dây dẫn thông thường khác, bạn mới nhận thấy tính logic của những con số đáng ngạc nhiên đó và mới hiểu ra rằng mỗi chi tiết nhỏ đều có “phần đóng góp” vào chất lượng âm thanh dàn máy.
Trước tiên phải kể tới dây digital (digital cable) dẫn tín hiệu từ nguồn CD tới thiết bị giải mã D/A (digital /analog converter). Thường những thiết bị nhà nghề cung cấp 4 khả năng sử dụng dây digital: theo chuẩn Coaxial - RCA (có đầu nối dạng bông sen), chuẩn XLR (còn gọi là Balance - đầu ca-nông giống như đầu nối micro), dây cáp quang (optical cable) dẫn tín hiệu số dưới dạng quang học và chuẩn Toslink cũng dùng cáp quang nhưng theo công thức sản xuất của hãng AT&T (Mỹ). Chất lượng truyền tải tín hiệu của 4 loại dây trên phụ thuộc vào độ dài, chất liệu chế tạo và bí quyết của từng hãng. Tuy nhiên khi dùng "kiểm nghiệm mù" (bằng cách để các chuyên gia âm thanh nghe đối chứng trong bóng tối), người ta nhận thấy rằng loại Balance (đầu nối XLR) cho âm thanh trung thực hơn.
Từ D/A tới bộ phận tiền khuếch đại (pre-ampli) và từ pre- ampli tới phần công suất (main- power), dây dẫn sử dụng sẽ được gọi là dây tín hiệu (interconnect cable). Ðầu nối chuẩn của loại dây này cũng là RCA (bông sen) và XLR (ca-nông). Nếu máy của bạn có thiết kế mạch Balance thì sử dụng dây XLR là tốt nhất, âm thanh sẽ tròn, ấm và “đầy đặn” hơn. Thông thường chất liệu chế tạo dây dẫn là hợp kim đồng hay bạc đặc biệt. Một số hãng nổi tiếng như Purist Audio còn nghiên cứu thiết kế dây dẫn được ngâm trong môi trường dầu, đảm bảo truyền tải tối đa tín hiệu âm thanh.
Loại dây thứ ba đưa tín hiệu từ ampli ra loa gọi là dây loa (speaker cable). Ðộ dài phổ biến vào khoảng 3m, ít khi dài hơn vì chất lượng âm thanh tỷ lệ nghịch với chiều dài dây dẫn. Cũng giống như interconnect cable, dây loa được làm từ đồng, bạc và một số hợp kim đặc biệt. Nhờ bí quyết của từng nhà sản xuất mà chất lượng dây loa (kèm theo đó là giá bán) có sự khác nhau. Ngoài ra, tùy thuộc loại nhạc thường nghe và nhãn hiệu dàn máy của mình, bạn có thể tham khảo giới chuyên môn để tìm được loại dây phù hợp. Có một số người chơi cầu kỳ đã chuẩn bị nhiều loại dây để sẵn sàng thay đổi khi nghe những chủng loại nhạc khác nhau.
Nhiều loa có thiết kế 2 ngõ vào riêng biệt cho 2 giải tần cao (treble) và thấp (bass), vì thế bạn có thể sử dụng dây 2 cầu (bi-wire) để khai thác ưu thế đó. Ðiểm nổi bật của cách đấu dây này là hiệu ứng lập thể (stereo) tăng lên rõ rệt, âm thanh ở các nốt cao sáng sủa và sắc nét hơn.
Bên cạnh những loại dây tín hiệu kể trên, bạn cũng nên chú ý tới dây nguồn cấp điện (power cable). Những công ty hàng đầu như Siltech, Transparent, MIT, Wireworld... đều cung cấp những dây điện nguồn có khả năng lọc tạp âm và xung động cao, bảo toàn sự tinh khiết của âm thanh.
Dĩ nhiên các bộ phận trong một dàn máy hi-end phải có chung đẳng cấp. Một sợi dây dẫn mắc tiền được nối với một chiếc ampli bình thường sẽ không thể phát huy tác dụng. Vì vậy các chuyên gia đã đưa ra công thức sau đây để giúp những người chơi tham khảo khi phân bổ ngân sách cho dàn máy: 50% cho phần điện tử (CD, D/A, ampli...); 40% cho loa và 10% cho dây dẫn. Giả sử tổng trị giá dàn máy của bạn là 10.000 USD thì đầu tư cho dây dẫn khoảng 1.000 USD là vừa phải.
Một số dây hi-end nổi tiếng
Có rất nhiều hãng chuyên sản xuất các loại dây cao cấp cho thị trường đặc biệt này. Hàng năm những tạp chí audio chuyên ngành đều giới thiệu các loại dây và bài phân tích ưu, nhược điểm từng loại. Các thương hiệu thường được đánh giá cao là Van Den Hul, Tara Labs, Straight Wire, Purist Audio Design, MIT, Kimber Cable... Tuy nhiên, cũng giống như ghi chú dưới mỗi dòng quảng cáo dược phẩm “đọc kỹ hướng dẫn trước khi sử dụng", khi lựa chọn các loại dây dẫn, bạn hãy cố gắng "nghe thử trước khi ra quyết định".
Âm thanh trong phòng nghe nhạc bao gồm hai loại chính: trực tiếp và phản hồi. Phân bố của hai loại này không đều, âm thanh trực tiếp tập trung ở gần nguồn phát (loa); còn âm thanh phản hồi lan tỏa xa hơn. Vì vậy cần xử lý chúng bằng các vật liệu thích hợp. Tường bọc vải sẽ hút 70% âm cao (treble) và phản hồi 100% âm trầm (bass); khi đó ta nghe như tiếng bass lớn lên còn treble yếu đi, và âm thanh sẽ có vẻ mềm mại. Còn nếu dùng các vật liệu cứng (sơn tường, dán giấy plastic hoặc treo nhiều tranh khung kính…) thì các âm ở tần số 2000 Hz- 4000Hz (là khoảng nhạy cảm nhất đối với tai người) sẽ phản hồi hoàn toàn. Vì vậy ta có cảm giác bị ồn, âm middle nhiều và hơi cứng.
Khi so sánh hệ số hút âm của các loại vật liệu chủ yếu như gạch, thạch cao, bê-tông, gỗ, thảm, màn nhung…ta dễ dàng nhận thấy màn nhung là vật liệu hút âm tốt nhất, cho phép khử những tiếng dội ở cả ba dải tần chính. Do đó người ta thường sử dụng vật liệu này trong các rạp chiếu phim, nhà hát đòi hỏi kỹ thuật cách âm cao. Bên cạnh đó, những vật liệu cứng, bề mặt nhẵn (bê-tông, kính…) có độ hút âm thấp, ta cần xử lý tiếng dội cẩn thận hơn.
Vị trí đặt loa (speaker)
Âm thanh từ loa phát ra được chia làm 3 loại: âm trầm (bass) có tần số dưới 125Hz, âm trung (middle- từ 450Hz tới 4000Hz) và âm cao (treble- trên 6000Hz). Ðộ dài đường truyền của 3 loại âm thanh này trong phòng rất khác nhau
Khoảng cách giữa vị trí người nghe và loa cũng như cách sắp xếp loa trong phòng có ý nghĩa rất quan trọng. Hình vẽ sau đây thể hiện 5 nguyên tắc xác định vị trí sắp xếp loa và vị trí ngồi hiệu quả:
Loa đặt cách xa tường và sàn nhà để tránh tiếng dội của âm thanh bass.
Hai loa cách xa nhau sẽ làm tăng hiệu quả stereo. Tuy nhiên cần dùng tai nghe để quyết định nên khoảng cách thế nào là phù hợp. Thông thường vị trí ngồi nghe và hai loa tạo thành một tam giác đều là hợp lý nhất.
Ðặt loa hướng về phía người nghe.
Tâm của màng loa tương đương chiều cao ngang ngực người nghe.
Khoảng trống sau lưng người nghe càng rộng càng tốt. Có thể đặt một tấm hút âm bằng mút xốp hoặc sợi thủy tinh để chống các âm thanh từ tường dội lại.
Về lý thuyết, nên đặt amplifier càng gần loa càng tốt để giảm thiểu độ dài dây loa, tránh thất thoát tín hiệu âm thanh. Trường hợp kích thước phòng không thuận lợi cho nguyên tắc trên thì cần lựa chọn loại dây loa có chất lượng tốt.
Có hàng trăm nhãn hiệu dây loa nổi tiếng như Van Den Hui, Transparent, MIT, Synergitic, Purist Audio… với giá dao động từ vài trăm tới vài ngàn USD phục vụ cho các loại loa, máy khác nhau. Chất lượng dây loa phụ thuộc vào chất liệu chế tạo (vàng, bạc, đồng, bạch kim, hợp kim…), công nghệ chế tạo, tiết diện dây và bí quyết nhà nghề của từng hãng sản xuất. Ðể đảm bảo chất lượng âm thanh, một nguyên tắc cơ bản là tiết diện dây phải tỷ lệ thuận với độ dài dây loa. Nếu khoảng cách này dưới 5m thì nên dùng loại dây có tiết diện 1,5 mm2, còn nếu trên 5m thì dùng lọai 2,5 mm2 trở lên. Mỗi dây loa có hai đầu được đánh dấu bằng hai màu khác nhau (thường là đỏ và đen) để phân biệt hai cực âm dương của tín hiệu. Vì vậy việc đấu dây cũng phải cẩn thận sao cho phù hợp với hai cực của loa cũng phân biệt theo hai màu đó. Ngoài ra trong khi hoạt động, amplifier sẽ nóng, do đó không nên phủ vải kín hoặc xếp chồng lên máy khác.
Khoảng cách giữa nguồn (CD transport và D/A converter) với amplifier càng ngắn càng tốt nhằm tối đa hóa hiệu quả truyền tín hiệu. Những loại dây nối các thiết bị này cũng rất đa dạng, được chia làm hai loại chính: dây RCA với đầu nối kiểu bông sen và dây balance (XLR) có đầu nối 3 cực. Thường các máy chất lượng cao có thiết kế mạch balance cho phép sử dụng đầu XRL làm tăng hiệu quả âm thanh khá nhiều. CD Transport có môtơ chạy trong khi hoạt động nên sẽ tạo ra hiệu ứng rung cơ học, vì vậy cần đặt mỗi thiết bị nguồn một cách độc lập, không chồng lên nhau và sử dụng một số miếng kê khử rung cho từng thiết bị.
Trên đây chỉ là một số thông tin cơ bản giúp bạn có thể phần nào cải thiện chất lượng âm thanh của dàn máy. Dĩ nhiên áp dụng trong thực tế còn phụ thuộc rất nhiều yếu tố khác liên quan tới đặc điểm cá nhân từng người. Chúc bạn thành công!
Bài 7: Tự đánh giá chất lượng âm thanh dàn Hi-End
Các chuyên gia gợi ý rằng nếu muốn biết dàn máy của mình hay tới mức độ nào, tốt nhất là bạn hãy đi nghe “nhạc sống”, sau đó về so sánh với âm thanh từ dàn máy phát ra với cùng bản nhạc đó. Tuy nhiên trong thực tế điều đó rất khó thực hiện, vì vậy cần có một số “thủ thuật” đáp ứng nhu cầu đánh giá dàn máy hi-end đơn giản mà chính xác.
Thực ra chất lượng âm thanh của một dàn máy chủ yếu nằm ở khoảng tần số trung-thấp (low-middle). Khác với âm cao (treble) và trầm (bass) có thể điều chỉnh để “nịnh” tai người nghe (mà nhiều quán cà phê vẫn làm thế bằng equalizer), âm trung- thấp khó tăng giảm hơn. Những người chơi nhạc nhà nghề thường căn cứ vào dạng âm thanh này để đánh giá. Album của những ca sĩ như Louis Amstrong, Randy Travis, Chriss Rea….sẽ giúp bạn kiểm nghiệm chính xác nguyên tắc này. Một giọng nam trầm, nghe như xuất phát từ lồng ngực và cực kỳ "có hồn" , ấm áp là biểu hiện của đẳng cấp dàn máy. Khi nghe thử trong khoảng tối không đèn, nếu bạn cảm giác như tiếng hát "nhô" lên phía trước, ca sĩ như đứng ngay trước mặt thì bạn có thể yên tâm về các thiết bị âm thanh của mình.
- Khi ngồi trước cặp loa nghe nhạc, bạn sẽ chìm trong không gian lập thể hai chiều (stereo) nên khó cảm nhận “độ sâu” hay “độ hoành tráng" của âm thanh. Tuy nhiên một dàn máy hi-end hoàn toàn có thể tạo dựng được điều đó. Nếu nhắm mắt lại tưởng tượng, bạn xác định rõ ràng vị trí từng nghệ sĩ trong dàn nhạc: dàn dây bên trái, dàn hơi bên phải, bộ gõ phía sau… tức là âm thanh đã có "chiều sâu hoành tráng" rồi đó.
- Một số chuyên gia am tường còn có khả năng nhận biết cả số lượng nhạc công biểu diễn (thí dụ 8 cây violon, 4 cây cello, 2 kèn ôboa….) hay phân biệt chính xác hai dàn nhạc cùng chơi một tác phẩm trong 2 CD khác nhau. Những bản nhạc thường được dùng để đánh giá chỉ tiêu này là các album của Johan Strauss, Beethoven hay nhạc sĩ đương thời Yanni… Có điều cần lưu ý là khi nghe thử, bạn không nên mở volume lớn vì một dàn máy tốt phải cung cấp “đủ tiếng” ngay cả khi âm lượng “vừa đủ nghe”.
"Ðộ hài hòa tổng thể”: nhạc jazz phù hợp nhất
Ðộ hài hòa thể hiện mức phối hợp âm lượng giữa ba khoảng âm cao (treble) - trung (middle) - và trầm (bass). Những dàn máy cao cấp không thiết kế mạch chỉnh âm (tone) và chỉnh cân bằng (balance) để đảm bảo độ trung thực tối đa. Khi nghe nhạc jazz, nếu bạn thấy âm thanh của từng nhạc cụ tách bạch, rõ ràng và không lấn lướt nhau thì có nghĩa là “độ hài hòa" đã đạt tiêu chuẩn. Chỉ duy nhất có một âm thanh được phép "nổi" lên, đó là giọng hát. Nên thử với nhiều album, nhiều ca sĩ để sự so sánh được chính xác hơn.
Trong dàn nhạc giao hưởng bao giờ cũng có một số "nhân vật khiêm nhường" phụ trách các nhạc cụ mà thời lượng tham gia rất ít như bộ gõ nhỏ, dây đồng tạo âm thanh phalê hay "lắc xúc xắc”… Thường chỉ những dàn máy hi-end mới đủ khả năng tái tạo các âm thanh tinh tế đó. Vì vậy muốn biết dàn âm thanh đạt được độ chi tiết ra sao, khi thử nghiệm, bạn hãy lắng nghe thật kỹ để nhận ra vị trí của các “nhân vật khiêm nhường nhưng không thể thiếu" kể trên. Nếu sự xuất hiện của "họ” trong bản nhạc rất "tự nhiên", phù hợp với tổng thể chung và mức độ hợp lý thì chỉ tiêu này đạt yêu cầu rồi đấy!
Bài mở đầu:
Chuẩn bị gì khi bắt đầu chơi Hi-End?
Nếu tình cờ bạn được nghe một dàn máy Hi-End ở nhà người quen, bạn sẽ sững sờ vì chưa bao giờ gặp âm thanh sống động và tự nhiên như thế, bạn bị ám ảnh về những thiết bị tạo cảm xúc đó và mơ ước có một ngày được sở hữu chúng. Vậy là bạn đã bắt đầu bước vào thế giới Hi-End rồi đấy. Ðiều trở ngại lớn nhất lúc này đối với bạn sẽ là ngân sách và hiểu biết về kỹ thuật.
Cần chuẩn bị ngân sách bao nhiêu?
Không nhất thiết phải bắt đầu bằng một dàn máy đắt tiền, vì "nghiệp Hi-End" là một con đường dài khám phá và học hỏi. Do hiểu biết chưa nhiều và chưa được tiếp cận với các nguồn thông tin chuyên ngành, bạn sẽ rất dễ hoang mang khi chọn lựa, dẫn đến những quyết định thiếu chính xác. Hơn nữa bạn cũng cần có thời gian để "tập cho tai mình" quen dạng âm thanh nhà nghề với tiêu chuẩn tự nhiên, trung thực và không chỉnh sửa mà từ trước tới nay bạn chưa tiếp xúc. Một dàn máy trong khoảng từ 1.500 - 2.000 USD là vừa phải cho sự dấn thân ban đầu đó.
Trang bị như thế nào?
Chu Vĩnh,
(SGTT - số 8.2003)
Bài 1: Lựa chọn phần nguồn phát Hi-End
Một dàn máy hi-end được kết hợp bởi 3 phần chủ yếu:
Phần nguồn tín hiệu (source) gồm đầu đọc đĩa CD và bộ giải mã D/A converter
Phần công suất khuếch đại (amplifier)
Hệ thống loa (loudspeaker)
Về nguyên tắc, đẳng cấp của 3 phần trên phải tương đương với nhau, tuy nhiên các chuyên gia luôn nhấn mạnh rằng cần phải chú ý đặc biệt phần nguồn (CD và D/A) vì quá trình tái tạo âm thanh bắt đầu từ đây và chất lượng dàn máy phụ thuộc phần lớn vào quá trình đó.
Hoạt động của bộ phận nguồn tín hiệu (CD và D/A):
CD “một cục” hay CD tách rời?
Câu trả lời nằm trong hai điều đơn giản: giá tiền và cảm nhận của tai bạn. Về mặt tâm lý, việc sử dụng bộ CD tách rời (CD transport + D/A converter) sẽ có chất “nhà nghề” và hiệu quả cao hơn vì như vậy ta sẽ tận dụng được ưu thế chế tạo của nhiều nhà sản xuất khác nhau. Thí dụ hãng CEC nổi tiếng về phần cơ đọc đĩa (CD transport) còn Mark Levinson lại xuất sắc trong phần giải mã (D/A converter). Như thế kết hợp 2 nhãn hiệu này sẽ cho một kết quả tối ưu. Tuy nhiên giải pháp trên về mặt tài chính sẽ tốn kém vì mỗi bộ phận rời giá thường rất cao và ngoài 2 thiết bị kể trên, bạn còn phải đầu tư thêm dây dẫn tín hiệu digital từ CD đến D/A nữa. Có một số hãng như Accuphase hay Krell có chế tạo CD “một cục” (CD player) để tiện lợi cho người sử dụng, nhưng giá bán cũng vào loại ngang ngửa với những bộ CD tách rời của các hãng khác. Vì vậy, trước khi quyết định, bạn cũng nên nghe thử và cân nhắc khía cạnh tài chính của từng giải pháp. Kinh nghiệm cho thấy câu “tiền nào của nấy” nói chung vẫn có nguyên giá trị trong lĩnh vực này.
Lưu ý khi chọn đầu đọc CD
- Trước tiên bạn phải quan tâm tới bộ phận cơ khí. Đa số những đầu CD cao cấp thường sử dụng dàn cơ CDM 9, CDM 12, CDM 12 Pro hay CDM 14 của hãng Philips. Một số hãng khác như Audio Research (Mỹ) hay Sphinx (Hà Lan) lại sử dụng bộ cơ VRDS của TEAC. Riêng Sony (Nhật), Goldmun (Thụy Sỹ) hay Audiomeca (Pháp) thường tự chế bộ cơ riêng cho các thiết bị của mình. Trường hợp hãng CEC (Nhật) lại hoàn toàn khác biệt, họ là những người đầu tiên phát minh ra hệ thống cơ cho máy CD vận hành bằng dây courroie, giúp triệt tiêu các xung động của mô-tơ, tạo hiệu quả âm thanh tối đa.
- Điểm thứ hai cần chú ý là mắt laser đọc đĩa, bạn nên xem kỹ hiệu gì, số serie bao nhiêu để phòng hờ sau này có thể thay đổi khi mắt bị “lão hóa”.
- Ngoài ra khía cạnh thẩm mỹ cũng không nên xem nhẹ, bởi lẽ mỗi sản phẩm hi-end ngoài giá trị sử dụng của nó, còn xứng đáng là một tác phẩm nghệ thuật tạo hình thực sự, và cảm quan thị giác sẽ làm cho người đam mê thưởng thức âm nhạc một cách hiệu quả hơn.
Những thương hiệu nổi tiếng
Các hãng hàng đầu phải kể tới: Jadis (Pháp); Wadia, Krell và Mark Levinson (Mỹ); CEC và Accuphase (Nhật); Goldmun (Thụy Sỹ); Linn (Scotland)… Tiếp theo đó là dòng sản phẩm cao cấp của những thương hiệu nổi tiếng như Sony, Marantz, Denon… (Nhật); Micromega, Yba, Audiomeca… (Pháp); Audio Analogue (Italy)… Thường thường mỗi thương hiệu có phong cách thiết kế và kiểu dáng khác nhau, nhưng nét nổi bật chung vẫn là mức giá bán, được sử dụng như một chỉ tiêu phân chia đẳng cấp. Mà ở mức độ cao như thế thì sự chênh lệch chất lượng rất khó nhận biết, chỉ hơn nhau 5% - 10% là giá đã có thể tăng lên nhiều lần. Tuy vậy người tiêu dùng vẫn sẵn sàng chấp nhận vì họ hiểu con đường đi tìm sự hoàn hảo của âm thanh không bao giờ bằng phẳng và dễ dàng như các sản phẩm thông thường khác.
Chu Vĩnh,
(SGTT - số 14.2003)
(SGTT - số 14.2003)
Bài 2: Chọn đĩa Hi-End
Khi đã sắm dàn hi-end, nhiều người cũng đầu tư không ít cho phần đĩa để cảm nhận sự khác biệt về âm thanh.
"Phần cứng" và "phần mềm": nên cùng đẳng cấp
Cũng giống như trong vi tính, một dàn máy hi-end (phần cứng) chỉ phát huy hết khả năng khi sử dụng những đĩa nhạc CD (phần mềm) chất lượng cao. Nhiều người nghĩ đơn giản rằng tín hiệu digital chép từ đĩa gốc qua đĩa trắng sẽ không thay đổi chất lượng, tuy nhiên khi đưa vào dàn máy hi-end thì mức độ chênh lệch hoàn toàn rõ rệt: độ "tròn tiếng", "sạch sẽ”, sự ấm áp, tinh tế và "hùng tráng" của âm thanh đều bị “hao hụt” đi nhiều. Do đó nhiều hãng sản xuất đầu đọc CD cao cấp như C.E.C, Accuphase, Goldmun… chỉ thiết kế cho người sử dụng nghe đĩa gốc, không đọc được đĩa chép, nhằm đảm bảo chất lượng âm thanh cao nhất, phát huy hiệu quả tối đa của dàn máy.Có thể khi nghe so sánh đĩa chép với đĩa gốc, nhiều người sẽ cho rằng mức giá gấp nhiều chục lần không phù hợp với sự chênh lệch âm thanh đem lại, tuy nhiên ở đẳng cấp hi-end, sự cải thiện âm thanh khoảng 10%, người chơi đã không còn chấp nhận thưởng thức âm thanh cũ nữa, và họ sẵn sàng trả thêm tiền cho sự thay đổi đó.
Chọn CD hi-end chất lượng cao
Chất liệu đĩa, hãng sản xuất, quy trình ghi âm và công nghệ ứng dụng là những yếu tố quyết định chất lượng một đĩa CD gốc.
Về nguyên tắc, khi lựa chọn, người mua khó phân biệt chất liệu làm đĩa CD, tuy nhiên qua cảm quan có thể phần nào đánh giá được điều đó. Một số CD được quảng cáo là đĩa vàng (gold disc) do có tráng một lớp kim loại đặc biệt ánh vàng trên bề mặt để tạo hiệu quả âm thanh và tăng độ bền sản phẩm. Những gold disc như thế thường phát hành với số lượng hạn chế và giá bán rất cao, nhưng bù lại chất lượng âm thanh ở mức độ hoàn toàn tin tưởng.
Ðối với các CD thông thường khác, chỉ tiêu lựa chọn hợp lý hơn là căn cứ vào thương hiệu của hãng sản xuất. Một hãng có tên tuổi thường đồng nghĩa với quy trình công nghệ hiện đại, thiết bị tiên tiến và đội ngũ chuyên môn lành nghề, vì vậy người chơi có kinh nghiệm thường xuất phát từ yếu tố này khi lựa chọn. Muốn thưởng thức nhạc classic phải tìm đến Sony Music Entertainment, EMI, BMG, Grammophon… , nhạc jazz, country, blue thì có Real Music, Chesky Record, Prestige, TelarcDigital… Ðó là những tên tuổi tiên phong trong từng thể loại âm nhạc mà người nghe có thể tra cứu dễ dàng trên các website chuyên ngành.
Những CD cao cấp thường cung cấp đầy đủ thông tin về quy trình ghi âm cho người nghe tham khảo. Những quy trình này được thể hiện dưới dạng ký tự A (analogue) và D (digital). Thí dụ đĩa CD sản xuất theo quy trình ADD nghĩa là người ta sử dụng một máy ghi âm analogue trong quá trình thu tiếng và máy kỹ thuật số (digital) để hoà âm và ghi đĩa. Những CD có dùng kỹ thuật analogue thường sử dụng bản gốc từ những thập niên trước 80, khi kỹ thuật số chưa phát triển, âm thanh "mộc" và "tự nhiên" nhưng bộc lộ nhiều "âm tạp" , còn CD toàn số hóa (DDD) thì sắc sảo, chi tiết nhưng "khôâ" và "lạnh" hơn. Do đó, căn cứ vào những ký hiệu này người mua có thể biết phần nào chất luợng âm thanh của CD và quyết định lựa chọn theo sở thích của mình.
Bên cạnh các chi tiết kể trên, những thông tin về công nghệ chế tạo cũng là một chỉ tiêu tham khảo có giá trị. Các CD ký hiệu HDCD (High Definition Compatible Digital), XrCD (Extended Resolution CD) hay SACD (Super Audio CD)… thể hiện những công nghệ ghi âm tiến bộ nhất trong lĩnh vực số hoá (digital) mà các hãng ứng dụng để sản xuất ra dòng sản phẩm chất lượng cao của họ. Dĩ nhiên những đĩa CD theo tiêu chuẩn đó đòi hỏi phải có bộ phận giải mã tương ứng mới phát huy hết tác dụng.
Với sự phát triển vũ bão của khoa học kỹ thuật, rõ ràng mức độ cải thiện chất lượng âm thanh của “phần mềm” hi-end chưa có điểm dừng, và còn nhiều bất ngờ thú vị.
Chu Vĩnh
(SGTT số 19.2003)
(SGTT số 19.2003)
Bài 3: Nên chọn ampli đèn (tube) hay bán dẫn (transistor)?
Cách đây 2 năm tạp chí điện tử AudioReview.com đã nêu câu hỏi này trên một diễn đàn cho hơn 30.000 “đệ tử âm thanh” tham gia trả lời. Kết quả cán cân lựa chọn ở vị trí nằm ngang. Ðến nay câu trả lời lại tiếp tục quay lại cho những người chơi hi-end.
Ðèn - bán dẫn - đèn?
Bên cạnh đó các hãng sản xuất đồ bán dẫn cũng không chịu bỏ cuộc đua, họ liên tục đưa ra các sản phẩm ngày càng chất lượng hơn, với mạch khuếch đại Class A, nghĩa là hoạt động của ampli luôn ở chế độ dòng điện cao, độ tuyến tính lớn, độ méo của tín hiệu cực nhỏ, đem lại sự tự nhiên và trung thực tối đa cho âm thanh. Tuy nhiên những ampli như thế đòi hỏi cuộn biến áp rất to, kích thước khổng lồ và đặc biệt rất mắc tiền.
Nên chọn ampli đèn hay bán dẫn?
Nếu loa của bạn có công suất lớn (trên 100W RMS) và độ nhạy thấp (dưới 90 dB) (giới chuyên môn gọi là "nặng đánh") thì nên thiên về hướng sử dụng ampli bán dẫn để tận dụng ưu thế công suất ra loa cao.
Trường hợp dùng đèn điện tử thì bạn sẽ phải tìm ampli rất nặng, chi phí cực kỳ tốn kém. Mặc dù mỗi cặp loa đều cho ta thông số về khoảng công suất ampli tương ứng cho phép (thí dụ từ 50W- 150W) nhưng thực tế cho thấy sử dụng phía ngưỡng trên (100W-150W) mới khai thác hết được khả năng của loa. Ngược lại, loa có độ nhạy cao (trên 90dB) sẽ thích hợp với đồ đèn điện tử, âm thanh sẽ sâu lắng và tinh tế hơn, nhưng cũng đòi hỏi các yếu tố kèm theo (dây loa, dây tín hiệu, xử lý phòng ốc...) rất thận trọng, tránh tình trạng bị nhiễu do độ nhạy tạo ra.
Bên cạnh đó thể loại nhạc bạn thường nghe cũng có ảnh hưởng mang tính quyết định.
Những loại nhạc đòi hỏi cường độ cao, tiết tấu mạnh và sôi nổi như pop rock, alternative... chắc chắn thích hợp với ampli bán dẫn, còn jazz, classic, country, blues... thì đèn điện tử sẽ là lựa chọn tối ưu.
Vấn đề còn lại là khả năng tài chính và cảm nhận trực tiếp bằng đôi tai của bạn. Ðó chính là "người trọng tài công bằng nhất".
Còn giải pháp trung gian?
Trước nhược điểm tự nhiên "mạnh thì không tinh tế” các nhà sản xuất đã tìm đến một giải pháp trung gian gọi là hybrid, trong đó phần tiền khuếch đại (pre-ampli) được coi là linh hồn của máy được xử lý bằng bóng đèn điện tử, còn phần khuếch đại (main-power) vận hành theo chế độ bán dẫn. Các thiết bị này khắc phục được phần nào nhược điểm kể trên, trả lại cho âm thanh "tâm hồn đèn và thể lực bán dẫn" nhưng dù sao vẫn không thể đạt hiệu quả như mong muốn. Ðiều có lợi lớn nhất là giá thành giảm đáng kể, phù hợp với những dân chơi khó khăn về kinh tế nhưng giàu có về ước mơ.
Chu Vĩnh
(SGTT số 9.2003)
(SGTT số 9.2003)
Bài 4: Loa và ampli Hi-End
Có cần “môn đăng hộ đối”?
Bắt đầu chơi hi-end, nhiều người phân vân trong việc chọn lựa thiết bị như thế nào để có được dàn hi-end vừa ý. Một số kinh nghiệm của những người chơi hi-end có thể giúp bạn tham khảo trước khi quyết định chọn mua những đồ chơi đắt tiền.
Ampli và loa nên cùng đẳng cấp
Sự phù hợp giữa ampli và loa là nguyên tắc đầu tiên cần ghi nhớ, giống như câu tục ngữ môn đăng hộ đối vậy. Một cặp loa đẳng cấp cao (hi-end) sử dụng chung với ampli thông thường (hi-fi) sẽ là bất hợp lý vì không thể khai thác được sự tinh tế của loa, khi đó bạn có thể hoang mang, nghi ngờ chất lượng của món đồ mình mua với khoản tiền không nhỏ. Bên cạnh đó, cần xem xét kỹ ampli của mình thuộc loại đèn (tube) hay sò (transistor), hoạt động theo mạch kéo đẩy (push- pull) hay đơn tuyến (single-end), công suất ra loa bao nhiêu…rồi tham khảo ý kiến chuyên gia để có được lời khuyên thích hợp. Bạn cũng có thể lấy thêm thông tin qua các website như audioreview.com, audioweb.com, audiogon.com, avguide.com… trước khi ra quyết định.
Công suất ampli và độ nhạy của loa
Ðộ nhạy của loa, tính bằng đơn vị decibel (dB), được người ta đo lường bằng cách đặt một âm kế cách loa 1m khi loa đang được cung cấp một âm lượng có công suất 1W từ ampli. Thông thường các loại loa nghe nhạc có độ nhạy từ 84 - 97 dB. Ðộ nhạy càng thấp thì đòi hỏi công suất ampli càng lớn. Bảng so sánh dưới đây cho ta thấy cùng ở một mức âm thanh, độ tương đương khi kết hợp giữa loa và ampli như sau:
Như vậy, một ampli 5W kéo một cặp loa độ nhạy 102dB sẽ cho âm thanh tương đương với một ampli 320W dùng với cặp loa 84dB, do đó tiết kiệm công suất nhiều lần.Tuy nhiên các cặp loa quá nhạy sẽ có độ ồn cao và dễ bị hiệu ứng nhiễu, đòi hỏi phải xử lý phòng ốc, nguồn điện, tiếp đất và dây dẫn thận trọng.
Những chỉ tiêu vô hình
Biwiring và biamping
Thông thường loa hi-end được thiết kế theo kiểu hai cầu, tức là chia bộ điều âm (crossover) làm hai phần riêng biệt, phần tần số thấp (ký hiệu L) và tần số cao (ký hiệu H). Hệ thống đó cho phép người chơi có thể sử dụng hai ampli (biamping) hoặc hai bộ dây dẫn (biwiring) nối tới hai cầu để khai thác tối đa công dụng.
Việc sử dụng hai ampli (biamping) sẽ rất phức tạp vì công suất hai cầu không đều nhau (phần L lớn hơn phần H) nên dễ dẫn đến chênh lệch âm lượng, ảnh hưởng sự hài hòa tổng thể. Khi đó cần phải có thiết bị đo lường chính xác kết hợp với mạch chỉnh âm ở cả hai ampli để tạo sự cân bằng.
Nếu bạn sử dụng hai dây dẫn (biwiring) nối từ một ampli tới hai cầu loa riêng biệt thì chất lượng âm thanh sẽ cải thiện khá nhiều, độ tách âm (stereo) và độ chi tiết (definition) sẽ rõ hơn, nhưng âm thanh cũng có vẻ sắc và khô hơn. Do đó bạn nên tùy thuộc tình hình thực tế và cảm nhận trực tiếp của thính giác mà lựa chọn cách thức tối ưu. Tuy nhiên cũng không nên quên rằng cả hai phương án kể trên đều đòi hỏi đầu tư tài chính khá tốn kém.
Chu Vĩnh
(SGTT số 35.2003)
(SGTT số 35.2003)
Bài 5: Chọn dây dẫn cho dàn Hi-End
Những ai ít quan tâm tới thế giới hi-end chắc sẽ không thể tin rằng có những sợi dây nối từ ampli ra loa giá tới hàng chục ngàn USD, những miếng cao su kê máy nhỏ bằng nút chai bia nhưng giá tương đương nguyên một két! Chỉ khi nào nghe thử và đối chiếu với những loại dây dẫn thông thường khác, bạn mới nhận thấy tính logic của những con số đáng ngạc nhiên đó và mới hiểu ra rằng mỗi chi tiết nhỏ đều có “phần đóng góp” vào chất lượng âm thanh dàn máy.
Các loại dây chủ yếu
Từ D/A tới bộ phận tiền khuếch đại (pre-ampli) và từ pre- ampli tới phần công suất (main- power), dây dẫn sử dụng sẽ được gọi là dây tín hiệu (interconnect cable). Ðầu nối chuẩn của loại dây này cũng là RCA (bông sen) và XLR (ca-nông). Nếu máy của bạn có thiết kế mạch Balance thì sử dụng dây XLR là tốt nhất, âm thanh sẽ tròn, ấm và “đầy đặn” hơn. Thông thường chất liệu chế tạo dây dẫn là hợp kim đồng hay bạc đặc biệt. Một số hãng nổi tiếng như Purist Audio còn nghiên cứu thiết kế dây dẫn được ngâm trong môi trường dầu, đảm bảo truyền tải tối đa tín hiệu âm thanh.
Loại dây thứ ba đưa tín hiệu từ ampli ra loa gọi là dây loa (speaker cable). Ðộ dài phổ biến vào khoảng 3m, ít khi dài hơn vì chất lượng âm thanh tỷ lệ nghịch với chiều dài dây dẫn. Cũng giống như interconnect cable, dây loa được làm từ đồng, bạc và một số hợp kim đặc biệt. Nhờ bí quyết của từng nhà sản xuất mà chất lượng dây loa (kèm theo đó là giá bán) có sự khác nhau. Ngoài ra, tùy thuộc loại nhạc thường nghe và nhãn hiệu dàn máy của mình, bạn có thể tham khảo giới chuyên môn để tìm được loại dây phù hợp. Có một số người chơi cầu kỳ đã chuẩn bị nhiều loại dây để sẵn sàng thay đổi khi nghe những chủng loại nhạc khác nhau.
Nhiều loa có thiết kế 2 ngõ vào riêng biệt cho 2 giải tần cao (treble) và thấp (bass), vì thế bạn có thể sử dụng dây 2 cầu (bi-wire) để khai thác ưu thế đó. Ðiểm nổi bật của cách đấu dây này là hiệu ứng lập thể (stereo) tăng lên rõ rệt, âm thanh ở các nốt cao sáng sủa và sắc nét hơn.
Bên cạnh những loại dây tín hiệu kể trên, bạn cũng nên chú ý tới dây nguồn cấp điện (power cable). Những công ty hàng đầu như Siltech, Transparent, MIT, Wireworld... đều cung cấp những dây điện nguồn có khả năng lọc tạp âm và xung động cao, bảo toàn sự tinh khiết của âm thanh.
Ngân sách đầu tư cho dây dẫn của một dàn máy
Một số dây hi-end nổi tiếng
Có rất nhiều hãng chuyên sản xuất các loại dây cao cấp cho thị trường đặc biệt này. Hàng năm những tạp chí audio chuyên ngành đều giới thiệu các loại dây và bài phân tích ưu, nhược điểm từng loại. Các thương hiệu thường được đánh giá cao là Van Den Hul, Tara Labs, Straight Wire, Purist Audio Design, MIT, Kimber Cable... Tuy nhiên, cũng giống như ghi chú dưới mỗi dòng quảng cáo dược phẩm “đọc kỹ hướng dẫn trước khi sử dụng", khi lựa chọn các loại dây dẫn, bạn hãy cố gắng "nghe thử trước khi ra quyết định".
Chu Vĩnh
(SGTT số 10.2003)
(SGTT số 10.2003)
Bài 6: Bố trí không gian Hi-End
Xử lý tường, trần và các vật liệu dùng trong phòng
Âm thanh trong phòng nghe nhạc bao gồm hai loại chính: trực tiếp và phản hồi. Phân bố của hai loại này không đều, âm thanh trực tiếp tập trung ở gần nguồn phát (loa); còn âm thanh phản hồi lan tỏa xa hơn. Vì vậy cần xử lý chúng bằng các vật liệu thích hợp. Tường bọc vải sẽ hút 70% âm cao (treble) và phản hồi 100% âm trầm (bass); khi đó ta nghe như tiếng bass lớn lên còn treble yếu đi, và âm thanh sẽ có vẻ mềm mại. Còn nếu dùng các vật liệu cứng (sơn tường, dán giấy plastic hoặc treo nhiều tranh khung kính…) thì các âm ở tần số 2000 Hz- 4000Hz (là khoảng nhạy cảm nhất đối với tai người) sẽ phản hồi hoàn toàn. Vì vậy ta có cảm giác bị ồn, âm middle nhiều và hơi cứng.
Khi so sánh hệ số hút âm của các loại vật liệu chủ yếu như gạch, thạch cao, bê-tông, gỗ, thảm, màn nhung…ta dễ dàng nhận thấy màn nhung là vật liệu hút âm tốt nhất, cho phép khử những tiếng dội ở cả ba dải tần chính. Do đó người ta thường sử dụng vật liệu này trong các rạp chiếu phim, nhà hát đòi hỏi kỹ thuật cách âm cao. Bên cạnh đó, những vật liệu cứng, bề mặt nhẵn (bê-tông, kính…) có độ hút âm thấp, ta cần xử lý tiếng dội cẩn thận hơn.
Vị trí đặt loa (speaker)
Âm thanh từ loa phát ra được chia làm 3 loại: âm trầm (bass) có tần số dưới 125Hz, âm trung (middle- từ 450Hz tới 4000Hz) và âm cao (treble- trên 6000Hz). Ðộ dài đường truyền của 3 loại âm thanh này trong phòng rất khác nhau
Khoảng cách giữa vị trí người nghe và loa cũng như cách sắp xếp loa trong phòng có ý nghĩa rất quan trọng. Hình vẽ sau đây thể hiện 5 nguyên tắc xác định vị trí sắp xếp loa và vị trí ngồi hiệu quả:
Loa đặt cách xa tường và sàn nhà để tránh tiếng dội của âm thanh bass.
Hai loa cách xa nhau sẽ làm tăng hiệu quả stereo. Tuy nhiên cần dùng tai nghe để quyết định nên khoảng cách thế nào là phù hợp. Thông thường vị trí ngồi nghe và hai loa tạo thành một tam giác đều là hợp lý nhất.
Ðặt loa hướng về phía người nghe.
Tâm của màng loa tương đương chiều cao ngang ngực người nghe.
Khoảng trống sau lưng người nghe càng rộng càng tốt. Có thể đặt một tấm hút âm bằng mút xốp hoặc sợi thủy tinh để chống các âm thanh từ tường dội lại.
Sắp xếp bộ phận khuếch đại (amplifier)
Về lý thuyết, nên đặt amplifier càng gần loa càng tốt để giảm thiểu độ dài dây loa, tránh thất thoát tín hiệu âm thanh. Trường hợp kích thước phòng không thuận lợi cho nguyên tắc trên thì cần lựa chọn loại dây loa có chất lượng tốt.
Có hàng trăm nhãn hiệu dây loa nổi tiếng như Van Den Hui, Transparent, MIT, Synergitic, Purist Audio… với giá dao động từ vài trăm tới vài ngàn USD phục vụ cho các loại loa, máy khác nhau. Chất lượng dây loa phụ thuộc vào chất liệu chế tạo (vàng, bạc, đồng, bạch kim, hợp kim…), công nghệ chế tạo, tiết diện dây và bí quyết nhà nghề của từng hãng sản xuất. Ðể đảm bảo chất lượng âm thanh, một nguyên tắc cơ bản là tiết diện dây phải tỷ lệ thuận với độ dài dây loa. Nếu khoảng cách này dưới 5m thì nên dùng loại dây có tiết diện 1,5 mm2, còn nếu trên 5m thì dùng lọai 2,5 mm2 trở lên. Mỗi dây loa có hai đầu được đánh dấu bằng hai màu khác nhau (thường là đỏ và đen) để phân biệt hai cực âm dương của tín hiệu. Vì vậy việc đấu dây cũng phải cẩn thận sao cho phù hợp với hai cực của loa cũng phân biệt theo hai màu đó. Ngoài ra trong khi hoạt động, amplifier sẽ nóng, do đó không nên phủ vải kín hoặc xếp chồng lên máy khác.
Sắp xếp bộ phận nguồn (source)
Trên đây chỉ là một số thông tin cơ bản giúp bạn có thể phần nào cải thiện chất lượng âm thanh của dàn máy. Dĩ nhiên áp dụng trong thực tế còn phụ thuộc rất nhiều yếu tố khác liên quan tới đặc điểm cá nhân từng người. Chúc bạn thành công!
Chu Vĩnh,
(SGTT số 13.2003)
(SGTT số 13.2003)
Bài 7: Tự đánh giá chất lượng âm thanh dàn Hi-End
Các chuyên gia gợi ý rằng nếu muốn biết dàn máy của mình hay tới mức độ nào, tốt nhất là bạn hãy đi nghe “nhạc sống”, sau đó về so sánh với âm thanh từ dàn máy phát ra với cùng bản nhạc đó. Tuy nhiên trong thực tế điều đó rất khó thực hiện, vì vậy cần có một số “thủ thuật” đáp ứng nhu cầu đánh giá dàn máy hi-end đơn giản mà chính xác.
"Ðộ trung thực" của âm thanh
Hãy bắt đầu bằng tiếng độc tấu piano và contrebass. Hai nhạc cụ này cho phép ta test khoảng âm cao (treble) và trầm (bass) là những "vùng nhạy cảm" với thính giác. Một nốt nhạc piano cao "tròn trịa", không bị "vỡ”, có cảm giác "mọng", đó là âm thanh gần với tự nhiên. Tương tự thế, một tiếng contrebass "sâu", "gọn", "nặng" và " không có đuôi” chứng tỏ độ xử lý tinh tế của dàn máy. Thông thường khi dùng kỹ thuật test này, dễ nhận thấy rằng ampli bóng đèn có ưu thế hơn bán dẫn rất nhiều, cảm giác âm thanh êm và nghe càng lâu càng thấy hay, hoàn toàn không bị "mệt". Dĩ nhiên để cảm nhận được điều này, ngoài khả năng bẩm sinh về "nhạy cảm thính giác", bạn còn phải có một quá trình nghiên cứu - nghe thử - so sánh âm thanh thật trong các buổi trình diễn với âm thanh của các dàn máy khác nhau. Trong khi thử nghiệm, bạn nên sử dụng những đĩa CD nguyên gốc (nếu có đĩa test càng tốt), lựa chọn môi trường cách âm tiêu chuẩn và nghe vào thời điểm đêm khuya để việc đánh giá chính xác hơn."Ðộ ấm áp": giọng nam trầm là thước đo cơ bản
Thực ra chất lượng âm thanh của một dàn máy chủ yếu nằm ở khoảng tần số trung-thấp (low-middle). Khác với âm cao (treble) và trầm (bass) có thể điều chỉnh để “nịnh” tai người nghe (mà nhiều quán cà phê vẫn làm thế bằng equalizer), âm trung- thấp khó tăng giảm hơn. Những người chơi nhạc nhà nghề thường căn cứ vào dạng âm thanh này để đánh giá. Album của những ca sĩ như Louis Amstrong, Randy Travis, Chriss Rea….sẽ giúp bạn kiểm nghiệm chính xác nguyên tắc này. Một giọng nam trầm, nghe như xuất phát từ lồng ngực và cực kỳ "có hồn" , ấm áp là biểu hiện của đẳng cấp dàn máy. Khi nghe thử trong khoảng tối không đèn, nếu bạn cảm giác như tiếng hát "nhô" lên phía trước, ca sĩ như đứng ngay trước mặt thì bạn có thể yên tâm về các thiết bị âm thanh của mình.
"Ðộ hoành tráng": thử nghiệm bằng dàn nhạc hòa tấu
- Khi ngồi trước cặp loa nghe nhạc, bạn sẽ chìm trong không gian lập thể hai chiều (stereo) nên khó cảm nhận “độ sâu” hay “độ hoành tráng" của âm thanh. Tuy nhiên một dàn máy hi-end hoàn toàn có thể tạo dựng được điều đó. Nếu nhắm mắt lại tưởng tượng, bạn xác định rõ ràng vị trí từng nghệ sĩ trong dàn nhạc: dàn dây bên trái, dàn hơi bên phải, bộ gõ phía sau… tức là âm thanh đã có "chiều sâu hoành tráng" rồi đó.
- Một số chuyên gia am tường còn có khả năng nhận biết cả số lượng nhạc công biểu diễn (thí dụ 8 cây violon, 4 cây cello, 2 kèn ôboa….) hay phân biệt chính xác hai dàn nhạc cùng chơi một tác phẩm trong 2 CD khác nhau. Những bản nhạc thường được dùng để đánh giá chỉ tiêu này là các album của Johan Strauss, Beethoven hay nhạc sĩ đương thời Yanni… Có điều cần lưu ý là khi nghe thử, bạn không nên mở volume lớn vì một dàn máy tốt phải cung cấp “đủ tiếng” ngay cả khi âm lượng “vừa đủ nghe”.
"Ðộ hài hòa tổng thể”: nhạc jazz phù hợp nhất
Ðộ hài hòa thể hiện mức phối hợp âm lượng giữa ba khoảng âm cao (treble) - trung (middle) - và trầm (bass). Những dàn máy cao cấp không thiết kế mạch chỉnh âm (tone) và chỉnh cân bằng (balance) để đảm bảo độ trung thực tối đa. Khi nghe nhạc jazz, nếu bạn thấy âm thanh của từng nhạc cụ tách bạch, rõ ràng và không lấn lướt nhau thì có nghĩa là “độ hài hòa" đã đạt tiêu chuẩn. Chỉ duy nhất có một âm thanh được phép "nổi" lên, đó là giọng hát. Nên thử với nhiều album, nhiều ca sĩ để sự so sánh được chính xác hơn.
Tìm kiếm những "người khiêm nhường"
Trong dàn nhạc giao hưởng bao giờ cũng có một số "nhân vật khiêm nhường" phụ trách các nhạc cụ mà thời lượng tham gia rất ít như bộ gõ nhỏ, dây đồng tạo âm thanh phalê hay "lắc xúc xắc”… Thường chỉ những dàn máy hi-end mới đủ khả năng tái tạo các âm thanh tinh tế đó. Vì vậy muốn biết dàn âm thanh đạt được độ chi tiết ra sao, khi thử nghiệm, bạn hãy lắng nghe thật kỹ để nhận ra vị trí của các “nhân vật khiêm nhường nhưng không thể thiếu" kể trên. Nếu sự xuất hiện của "họ” trong bản nhạc rất "tự nhiên", phù hợp với tổng thể chung và mức độ hợp lý thì chỉ tiêu này đạt yêu cầu rồi đấy!
Chu Vĩnh,
(SGTT số 15.2003)
(SGTT số 15.2003)
Chỉnh sửa lần cuối:
)
