Y đức và đạo lí
Vụ bác sĩ thẩm mĩ phi tang thi thể nạn nhân lại dấy lên một làn sóng phê phán ngành y. Xin lỗi các bạn, tôi phải lội ngược dòng một chút. Theo tôi thì những phản ứng này lệch hướng. Phản ứng của báo chí về y đức lệch hướng. Phản ứng của vài người trong ngành y cũng có phần … cải lương.
Rất nhiều người lầm tưởng rằng giải phẫu thẩm mĩ (GPTM) là ngành y. Xin mở ngoặc ở đây tôi chỉ nói giải phẫu thẩm mĩ (cosmetic surgery), chứ không phải giải phẫu chỉnh hình (constructive surgery) vốn là lĩnh vực của y khoa. Theo tôi thấy, GPTM không thuộc ngành y. Ngành y có thiên chức cứu người, chữa bệnh, và phòng bệnh. Đối tượng của y khoa là bệnh nhân. Còn “khách hàng” của GPTM không phải là bệnh nhân mà là những người bình thường và khoẻ mạnh. GPTM chỉ có mục tiêu làm đẹp trên người không phải là bệnh nhân. Có thể xem GPTM như là một doanh nghiệp làm đẹp và bán cái đẹp. Nên nhớ rằng ngành GPTM được phép quảng cáo, còn ngành y thì không. Theo truyền thống và y đức, bác sĩ không thích quảng cáo vì như thế là tự hạ mình ngang hàng với thợ (bác sĩ là "thầy" - thầy thuốc, chứ không phải thợ). Vì thế những tiêu chuẩn y đức phổ thông dành cho bác sĩ rất khó áp dụng cho GPTM.
Cũng vì thế khi các quan chức và báo chí nói đến y đức của vị bác sĩ phi tang thi thể khách hàng là có phần lệch hướng. Không biết bên VN người ta có ethical codes cho ngành GPTM? Nhưng ở nước ngoài ngành GPTM có ethical codes riêng của họ. Chẳng hạn như ở Úc Hội giải phẫu thẩm mĩ có những codes of conduct (chuẩn mực đạo đức hành nghề) bao gồm xuất sắc trong phẫu thuật, thành thật và tôn kính, tình thương, có trách nhiệm, và học thức & tình đồng nghiệp. Những codes này giống như đạo đức doanh nghiệp, rất khác với y đức. Hành động của anh bác sĩ đó phải được xét trong cái khung đạo đức ngành của anh ấy (tức GPTM).
Hành động của anh bác sĩ đó tôi nghĩ vượt ra ngoài phạm vi y đức, mà là đạo lí làm người (morality). Đạo lí làm người cho phép chúng ta phân biệt được cái đúng, cái sai, và “hướng dẫn” cách hành xử. Trên xe điện khi thấy người già yếu mình nhường ghế; trên đường phố khi thấy đám tang người ta cúi đầu; khi thấy người ta mắc nạn mình phải ra tay cứu, v.v. là những codes đạo lí được hình thành từ những tương tác với xã hội theo thời gian. Thực ra, tôi thấy anh bác sĩ ấy là một nạn nhân đáng thương hơn là đáng ghét. Muốn hay không muốn nhận thì sự việc và hành động của anh ấy cũng phản ảnh một phần cái môi trường xã hội mà anh tương tác. Nếu cái môi trường đó xem xét mạng sống con người như cỏ rác thì cũng đừng trách tại sao anh ta không bị ảnh hưởng. Nên tìm hiểu tại sao anh ấy là hành xử “hơn cả xã hội đen”. Có phải vì anh ấy sợ vướng vòng lao lí? Nếu sợ lao lí thì phải xem cái thể chế đã làm gì để người ta sợ đến như thế? Có phải vì có người vào tù và đi biệt không về. Cái lí do sâu xa có lẽ còn thú vị và có thể cho chúng ta nhiều thông tin hơn là nhắm vào anh bác sĩ khổ đau.
Một số người trong ngành y có vẻ (nói theo tiếng Anh) là quá “sensitive”. Có lẽ đọc trên báo thấy người ta phê bình, chỉ trích, sỉ vả ngành thái quá, nên đâm ra chán chường và thất vọng. Có người bày tỏ sao ngành y bạc bẽo thế ?! Không có lí do gì phải tự ti hay phản ứng buồn rầu như thế cả. Những ai chỉ vì một trường hợp cá biệt mà chỉ trích cả ngành thì chỉ họ chỉ thể hiện sự thấp kém của họ mà thôi. Ở Úc, có một ông bác sĩ gốc Ấn Độ từng gây ra cái chết cho hàng chục bệnh nhân, ông trốn về Mĩ, và sau này bị truy bắt về Úc. Báo chí làm rùm beng, nhưng không có bác sĩ Úc nào cảm thấy xấu hổ hay ngành y bạc bẽo cả. Ở Argentina có ông bác sĩ kia nghe nói "giết" cả vài trăm bệnh nhân, nhưng ngành y đâu có ảnh hưởng gì. Ai làm sai thì người đó chịu trách nhiệm, chứ đâu phải gán ghép cho cả ngành được. Tôi sợ rằng những người nhân danh ngành nghề "cao quí" của mình để cảm thấy xúc phạm đang mang trên vai con chip quá nặng.
Ngành nghề nào cũng có những con “cừu đen” (và “cừu trắng”), và những con cừu này không đại diện cho tất cả. Ngành y ở VN quả thật có vấn đề về y đức. Ngay cả 12 điều lệ y đức đã chẳng giống ai (vì mang màu sắc chính trị và có phần lệch so với quốc tế). Tại sao không bình tĩnh nhìn vào sự việc để phân tích, mà phải than vãn như cải lương. Xin nói thêm rằng hai chữ "cải lương" ở đây chỉ để nói tình trạng "thương vay khóc mướn" chứ chẳng phải nói xách mé. Than vãn chẳng giải quyết được điều gì. Vả lại, giải phẫu thẩm mĩ đâu phải thuộc ngành y mà bác sĩ phải cảm thấy bị xúc phạm. Cho dù nếu ai đó xem GPTM là ngành y đi nữa, thì một việc làm phi đạo lí của anh bác sĩ kia chưa đủ lí do để mình cảm thấy chao đảo.
Tôi nghĩ các quan chức y tế, báo chí, thậm chí bác sĩ điều trị đã nhầm lẫn trong thời gian qua về giải phẫu thẩm mĩ và y khoa. Do đó, những phản ứng của họ cũng lệch hướng. Vấn đề thuộc về phạm trù của đạo lí doanh nghiệp hơn là y đức. Vậy xin đừng lấy y đức để gán ghép cho sự việc.