Chuyện chưa kể về mối quan hệ cổ xưa giữa con người và cá voi.
Cá voi là loài động vật có vú lớn nhất trên Trái Đất và đã cùng tồn tại với loài người suốt hàng thiên niên kỷ. Những sinh vật biển hùng vĩ này đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với con người sống tại các khu vực ven biển, bất kể người hiện đại hay loài người của hàng ngàn năm về trước. Nhờ vào một nhóm các nhà khoa học quốc tế, giờ đây chúng ta biết rằng các nhóm người săn bắt - hái lượm ven biển đã sử dụng xương cá voi suốt 20.000 năm qua.
Trong một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Nature Communications , các nhà khoa học tiết lộ rằng những công cụ làm từ xương cá voi cổ xưa nhất đã được phát hiện ở Châu Âu. Việc phát hiện ra những công cụ này sẽ giúp các nhà khoa học hiểu thêm về mối quan hệ giữa con người và cá voi, đồng thời cung cấp góc nhìn mới về sinh thái biển cổ đại.
“ Chúng tôi phát hiện ra rằng các mẫu xương thuộc về ít nhất năm loài cá voi lớn, trong đó mẫu cổ nhất có niên đại khoảng từ 19.000 đến 20.000 năm trước. Đây là một trong những bằng chứng lâu đời nhất cho thấy con người sử dụng hài cốt cá voi để làm công cụ ”, tác giả của nghiên cứu, Jean-Marc Pétillon cho biết trong một thông cáo báo chí.
Công cụ làm từ xương cá voi
Phát hiện mới này đặc biệt gây hứng thú, bởi lẽ bằng chứng về sự tương tác giữa con người và cá voi vô cùng hiếm. Dấu vết của những hoạt động này thường chỉ được tìm thấy tại các di chỉ ven biển, nơi dễ bị hủy hoại theo thời gian do mực nước biển dâng cao và nhiều điều kiện môi trường khác. Mặc dù con người từng săn bắt cá voi để lấy thực phẩm và dầu, nhưng việc tìm thấy dấu vết khảo cổ còn nguyên vẹn về mối quan hệ này không hề dễ dàng.
Trong nghiên cứu này, các nhà khoa học đã phát hiện hơn 150 công cụ và mảnh xương cá voi tại các địa điểm quanh vịnh Biscay (Tây Ban Nha). Bằng cách kết hợp dữ liệu từ khảo cổ động vật, bên cạnh kỹ thuật phổ khối lượng và định tuổi bằng carbon phóng xạ, nhóm nghiên cứu đã khai thác được nhiều chi tiết đáng kinh ngạc.
Không chỉ là bằng chứng cổ nhất về việc con người sử dụng xương cá voi để chế tác công cụ, các nhà nghiên cứu còn thu thập được thông tin về cách thu nhặt và vận chuyển nguyên liệu. Xương cá voi được sử dụng không phải lúc nào cũng là xương mới, mà thường đến từ xác cá voi đã chết hàng chục năm. Các công cụ, phần lớn có liên quan tới vũ khí, cũng được chế tác ngay tại địa điểm thu thập xương.
Cá voi dạt lên bờ là nguồn thức ăn và nguyên liệu dồi dào cho các bộ lạc nguyên thủy - Hình minh họa.
Một số phát hiện bất ngờ cũng xuất hiện ở các địa điểm săn bắt - hái lượm trong đất liền. Các mảnh xương cá voi xuất hiện ở đây dưới dạng nhỏ và chưa qua chế tác. Các nhà khoa học giả định rằng những mảnh này có thể được mang vào nội địa để dùng làm nhiên liệu cho lò sưởi hoặc để thu lấy dầu bằng cách nhỏ giọt hoặc nghiền nát.
Đáng chú ý, các địa điểm trong đất liền này nằm cách nơi thu hoạch xương cá voi từ 3 đến 5 km và nằm trên vách đá cao khoảng 70 mét, có nghĩa là người cổ đại đã phải vận chuyển những khối xương đó qua quãng đường dài và địa hình hiểm trở.
Kiến thức quý giá về hệ sinh thái cổ đại
Các phương pháp khoa học được sử dụng để phân tích xương cá voi còn làm hé lộ hành vi của cá voi và hệ sinh thái biển nơi đây.
“ ZooMS là một kỹ thuật mạnh mẽ để nghiên cứu sự đa dạng của động vật có vú biển trong quá khứ, đặc biệt hữu ích khi các đặc điểm hình thái chẩn đoán bị thiếu trong các mẫu xương, một điều thường thấy ở các hiện vật làm từ xương ”, Krista McGrath, tác giả chính của bài nghiên cứu, cho biết trong thông cáo báo chí. “ Chúng tôi đã xác định được các loài như cá nhà táng, cá voi vây, cá voi xanh - hiện vẫn còn xuất hiện ở vịnh Biscay - cũng như cá voi xám, loài hiện nay chủ yếu sinh sống ở Thái Bình Dương Bắc và Bắc Băng Dương ”.
Ngoài ra, phân tích dữ liệu hóa học từ các mẫu xương cho thấy thói quen ăn uống của cá voi thời cổ đại khác biệt với cá voi hiện đại.
Những hiểu biết này cho phép các nhà nghiên cứu có cái nhìn sâu hơn về vai trò của cá voi trong hệ sinh thái cổ xưa và cách môi trường biển xung quanh đã thay đổi theo thời gian. Nó cũng bổ sung thêm bằng chứng cho thấy một số loài cá voi từng phổ biến hơn nhiều tại khu vực này trước khi con người khai thác và môi trường sinh thái biến đổi.
