Vì sao một bước ngoặt quan trọng đến vậy lại rơi vào quên lãng? Và tại sao NIMROD, chiếc máy chơi game đầu tiên trên hành tinh này, lại chỉ sống trong ký ức của những người yêu lịch sử máy tính?
Vào ngày 5 tháng 5 năm 1951, giữa bầu không khí sôi động của Lễ hội Anh (Festival of Britain) đang diễn ra tại London, một thiết bị lạ thường đã thu hút sự chú ý của hàng nghìn người tham dự.
Đó không phải là một tác phẩm nghệ thuật hay một mẫu công nghệ quân sự tiên tiến, mà là một chiếc máy tính điện tử có tên NIMROD — một cỗ máy đồ sộ, với đèn nhấp nháy và bảng điều khiển phức tạp, được thiết kế duy nhất cho một mục tiêu: chơi một trò chơi toán học cổ điển mang tên Nim.
Dù mang dáng vẻ khiêm tốn và mục đích có vẻ đơn giản, NIMROD đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử máy tính — khi lần đầu tiên con người có thể đối mặt với một cỗ máy không phải trong công việc, mà trong trò chơi.
NIMROD là sản phẩm của Công ty Ferranti, một công ty điện tử của Anh nổi tiếng vào thời đó vì đã tham gia vào việc sản xuất máy tính thương mại đầu tiên của Anh – chiếc Ferranti Mark 1.
Tuy nhiên, tại Lễ hội Anh, thay vì trưng bày những ứng dụng mang tính hàn lâm hoặc quân sự, Ferranti đã quyết định giới thiệu NIMROD như một cách để minh họa sức mạnh xử lý logic của máy tính điện tử cho công chúng — vốn vào thời điểm đó còn là khái niệm xa lạ.
Họ đã chọn trò chơi Nim vì nó đơn giản, dễ hiểu, nhưng lại đòi hỏi tư duy logic cao – một môi trường hoàn hảo để phô diễn khả năng tính toán của máy.
Trò chơi Nim là một trò chơi chiến lược hai người, trong đó người chơi thay phiên nhau lấy các vật thể (ví dụ như que diêm) từ nhiều hàng khác nhau. Mục tiêu là không trở thành người phải lấy vật cuối cùng. Luật chơi đơn giản nhưng có một chiến lược toán học tối ưu rõ ràng – và NIMROD được lập trình để luôn chơi theo chiến lược đó, gần như không thể bị đánh bại nếu vận hành đúng.
Về mặt kỹ thuật, NIMROD là một máy tính điện tử kỹ thuật số sử dụng bóng bán dẫn, với hệ thống hiển thị bằng đèn để thể hiện trạng thái của trò chơi. Nó không có màn hình hay âm thanh, nhưng các bóng đèn nhấp nháy tạo ra hiệu ứng thị giác đủ để gây ấn tượng mạnh với công chúng.
Người chơi sẽ nhấn nút để thực hiện các lượt đi, và máy sẽ phản hồi gần như ngay lập tức với nước đi tiếp theo. Với mỗi lượt đấu, khán giả được chứng kiến một chiếc máy "tư duy" theo thời gian thực – một khái niệm vào thời điểm đó gần như viễn tưởng.
Dù NIMROD không phải là máy tính đầu tiên từng được sử dụng để chơi game (chiếc máy EDSAC năm 1949 từng chạy trò chơi mô phỏng bắn pháo), nhưng nó là chiếc đầu tiên được thiết kế đặc biệt để chơi một trò chơi duy nhất và phục vụ cho mục đích trình diễn công khai.
Chính yếu tố này khiến NIMROD được xem là "ông tổ" của game máy tính, và là một cột mốc lịch sử trong ngành công nghiệp giải trí điện tử đang phát triển rực rỡ hiện nay.
Tầm quan trọng của NIMROD không nằm ở độ phức tạp kỹ thuật, mà ở vai trò của nó trong việc thay đổi nhận thức công chúng về máy tính.
Thay vì là những cỗ máy bí ẩn chỉ được vận hành bởi các nhà khoa học trong phòng thí nghiệm, máy tính – qua NIMROD – được đưa đến gần hơn với người dân bình thường, như một công cụ có thể giao tiếp, phản hồi và thậm chí là cạnh tranh với con người.
Nó làm nảy sinh một ý tưởng táo bạo rằng: nếu máy tính có thể chơi game, liệu chúng có thể suy nghĩ, học hỏi, và thậm chí là sáng tạo?
Từ một trò chơi toán học đơn giản, một ngành công nghiệp hàng tỷ đô la đã được khai sinh. Dù phải mất thêm vài thập kỷ nữa để trò chơi điện tử phát triển thành hình thức giải trí phổ biến toàn cầu, NIMROD đã mở ra một lối đi mà trước đó chưa từng tồn tại: máy tính không chỉ là công cụ làm việc, mà còn là nền tảng cho những trải nghiệm tương tác và sáng tạo.
Nhiều nhà nghiên cứu coi đây là một trong những ví dụ đầu tiên về “giao diện người-máy” – thứ mà ngày nay hiện diện ở khắp mọi nơi, từ điện thoại thông minh đến thực tế ảo.
Sau khi kết thúc Lễ hội Anh, NIMROD được chuyển đến một buổi triển lãm tại Đức trước khi bị tháo dỡ. Không có bản sao nào được bảo tồn hoàn chỉnh cho tới ngày nay, nhưng các tài liệu và mô phỏng vẫn giúp giới sử học và công nghệ tưởng tượng lại những gì đã xảy ra vào tháng 5 năm 1951.
Điều đặc biệt là, dù được xem như một biểu tượng tiên phong, NIMROD chưa bao giờ được thương mại hóa – đơn giản vì vào thời điểm đó, không ai nghĩ rằng có thể kiếm tiền từ việc để con người chơi trò chơi với máy móc.
Và đó là một nghịch lý thú vị. Những gì bắt đầu như một màn trình diễn nhỏ nhằm minh họa nguyên lý hoạt động của máy tính, đã trở thành một dấu mốc mở đầu cho ngành công nghiệp trò chơi điện tử – một ngành vượt xa về quy mô so với mọi lĩnh vực công nghệ ban đầu mà máy tính nhắm đến, kể cả khoa học, quân sự hay kế toán.
Sự kiện ra mắt NIMROD tại Lễ hội Anh, do đó, không chỉ là một chương nhỏ trong lịch sử máy tính, mà là lời tiên tri sớm nhất cho sự bùng nổ của tương lai tương tác số.
Từ chiếc máy khổng lồ nhấp nháy bóng đèn năm 1951, cho tới những trò chơi với đồ họa siêu thực và trí tuệ nhân tạo ngày nay, chúng ta có thể nhìn lại và thấy rõ: hành trình của máy tính và trò chơi điện tử bắt đầu từ một điểm chung – khát vọng mô phỏng tư duy và sự tò mò muốn biến máy móc thành đối thủ lẫn bạn chơi. Và vào ngày 5 tháng 5 năm 1951, NIMROD chính là minh chứng đầu tiên cho khát vọng ấy.
