Ngày 11 tháng 5 năm 1997, tại thành phố New York, một trận đấu tưởng như viễn tưởng đã kết thúc với chiến thắng chấn động: siêu máy tính Deep Blue của IBM đánh bại Garry Kasparov – kỳ thủ vĩ đại nhất thế giới ở thời điểm đó – trong ván thứ sáu của trận tái đấu lịch sử.
Một buổi sáng định mệnh trên đất Mỹ
Buổi sáng ngày 11/5/1997, tại trụ sở IBM ở New York, không khí căng như dây đàn. Trước hàng trăm ống kính truyền thông và sự theo dõi trực tiếp của hàng triệu người trên khắp thế giới, Garry Kasparov – nhà vô địch cờ vua thế giới suốt hơn một thập kỷ – bước vào ván cờ định mệnh với một đối thủ vô hình: một chiếc hộp thép lạnh lùng mang tên “Deep Blue”.Không ai ngờ rằng chỉ sau 19 nước đi, Kasparov – người được mệnh danh là “bộ óc vĩ đại nhất trong làng cờ vua” – lại rời bàn với gương mặt thất thần.
Ông thua ván cuối cùng, thua trận, và đánh mất điều mà cả thế giới tưởng rằng máy móc không bao giờ có thể lấy được: uy quyền tuyệt đối của trí tuệ con người trong một trò chơi chiến lược .
Trận tái đấu của thế kỷ: Không còn là trò chơi giữa người với máy
Trước đó một năm, vào năm 1996, Kasparov đã chạm trán Deep Blue trong lần đối đầu đầu tiên và giành chiến thắng chung cuộc 4–2. Tuy nhiên, chỉ trong một năm ngắn ngủi, IBM đã nâng cấp toàn bộ hệ thống của Deep Blue: nhanh hơn, mạnh hơn, và đặc biệt là có khả năng phân tích tới 200 triệu nước đi mỗi giây – điều không một con người nào có thể đạt tới.Trận tái đấu diễn ra từ ngày 3 đến 11 tháng 5 năm 1997 với 6 ván đấu theo đúng tiêu chuẩn thi đấu cờ vua quốc tế. Hai bên hòa nhau ở ván đầu, nhưng đến ván thứ hai, Deep Blue đã tạo ra cú sốc đầu tiên khi giành chiến thắng rõ ràng trước Kasparov. Ván ba, bốn và năm kết thúc với kết quả hòa. Tất cả dồn sự chú ý vào ván sáu quyết định – nơi lịch sử được viết lại chỉ trong vòng chưa đầy một tiếng đồng hồ.
Garry Kasparov: "Tôi cảm thấy có gì đó không ổn"
Ngay sau thất bại, Kasparov lập tức lên tiếng đặt nghi vấn về cách Deep Blue chơi ván thứ hai và ván cuối cùng. Ông cho rằng có thể đã có sự can thiệp từ con người vào quá trình ra quyết định của máy tính. “Tôi không tin là một chiếc máy lại có thể thực hiện những nước đi mang tính sáng tạo và chiến lược như vậy”, Kasparov nói trong cuộc họp báo sau trận.Tuy nhiên, IBM đã phủ nhận hoàn toàn việc có bất kỳ can thiệp nào từ bên ngoài vào hệ thống của Deep Blue trong suốt quá trình thi đấu. Các giám sát viên độc lập cũng không tìm thấy bằng chứng nào cho thấy đã có gian lận.
Tranh cãi vẫn tiếp tục kéo dài nhiều năm sau đó, nhưng dù có hoài nghi thế nào, chiến thắng của Deep Blue vẫn được xem là hợp lệ và hợp pháp theo tiêu chuẩn của Liên đoàn Cờ vua Thế giới (FIDE).
Deep Blue – chiếc máy tính đã đánh bại cả thế giới
Về bản chất, Deep Blue không phải là một máy tính chơi cờ “thông minh” theo nghĩa hiện đại. Nó không “suy nghĩ” như con người, mà chỉ sử dụng sức mạnh tính toán khổng lồ để phân tích hàng triệu thế cờ mỗi giây, đánh giá từng nước đi dựa trên thuật toán và bảng điểm đã được lập trình sẵn.Deep Blue có thể đánh giá tới 200 triệu thế cờ mỗi giây, điều mà một kỳ thủ xuất sắc nhất cũng không thể tưởng tượng nổi. Cỗ máy này được xây dựng trên nền tảng siêu máy tính của IBM, với các bộ vi xử lý đặc biệt được thiết kế riêng để phục vụ cho mục tiêu duy nhất: đánh bại Garry Kasparov.
Và nó đã làm được – một cách thuyết phục và lạnh lùng.
Hệ quả lớn hơn một ván cờ: Cánh cửa mở ra cho trí tuệ nhân tạo
Chiến thắng của Deep Blue không đơn thuần là một thành tựu trong trò chơi cờ vua. Nó là một lời cảnh báo và một lời hứa: cảnh báo rằng máy móc đang tiến rất nhanh trong việc bắt kịp và vượt qua con người ở nhiều mặt, và hứa hẹn về tương lai mà trí tuệ nhân tạo (AI) có thể giúp giải quyết những vấn đề phức tạp nhất của nhân loại.Nhiều chuyên gia cho rằng đây chính là bước ngoặt thúc đẩy làn sóng đầu tư mạnh mẽ vào lĩnh vực AI trong thập niên 2000 và 2010. Mặc dù Deep Blue sau đó bị “giải nghệ” và không còn được sử dụng, nhưng nó đã truyền cảm hứng cho những hệ thống AI như Watson, AlphaGo, ChatGPT và hàng loạt công nghệ học máy tiên tiến khác.
Từ bàn cờ vua, trí tuệ nhân tạo bắt đầu bước vào các lĩnh vực như y học, tài chính, dịch thuật, giao thông, và cả nghệ thuật.
Kasparov sau thất bại: “Tôi không chống lại máy móc, tôi chống lại sự lạm dụng máy móc”
Dù từng tức giận và nghi ngờ trong những năm đầu sau thất bại, Garry Kasparov sau này lại trở thành người ủng hộ mạnh mẽ cho việc con người hợp tác với AI thay vì đối đầu với nó.Trong một bài phát biểu năm 2017, ông chia sẻ: “Sai lầm lớn nhất của tôi là cố đánh bại một cỗ máy trong chính lĩnh vực mà nó vượt trội nhất – sức mạnh tính toán. Thay vì cạnh tranh, chúng ta nên học cách tận dụng nó”.
Ngày nay, Kasparov là một diễn giả, nhà tư tưởng và tác giả nổi tiếng, tích cực thúc đẩy các cuộc thảo luận về đạo đức và tương lai của AI.
27 năm nhìn lại: Một ván cờ, một kỷ nguyên mới
Tính đến nay, đã tròn 27 năm kể từ ván cờ huyền thoại ấy, nhưng âm vang của nó vẫn còn mãi. Deep Blue không chỉ đánh bại Kasparov – nó đánh dấu một sự chuyển giao quyền lực mang tính biểu tượng: con người bắt đầu chấp nhận rằng máy móc có thể làm tốt hơn ở nhiều mặt.Cũng từ đó, mối quan hệ giữa con người và công nghệ bước vào giai đoạn mới – không còn là kẻ điều khiển và công cụ, mà là hai đối tác đồng hành trong hành trình khám phá tri thức và xây dựng tương lai.
